Jarosław Iwaszkiewicz w opowiadaniu Matka Joanna od Aniołów odnosi się do XVII-wiecznej historii opętania zakonnic w klasztorze w Loudun. Nieznacznie zmieniając czas akcji, przenosi te wydarzenia do fikcyjnego miasteczka Ludyń, położonego na dalekich kresach Rzeczypospolitej.

Historyczne wypadki z francuskiego zakonu urszulanek w formie literackiej zostały przedstawione jeszcze w XIX wieku przez Alexandra Dumasa ojca w powieści Urbain Grandier. Motyw opętania w Loudun był następnie wielokrotnie artystycznie opracowywany – ukazała się m.in. eseistyczna powieść Aldousa Huxleya Diabły z Loudun (1952, wyd. pol. 2010), dramat Johna Whitinga (1960), powstała opera Krzysztofa Pendereckiego (1968) oraz film Kena Russella (1971). Iwaszkiewicz Matkę Joannę... napisał przed wszystkimi wymienionymi tutaj XX-wiecznymi utworami – temat podjął w czasie okupacji. Na podstawie jego opowiadania, w 1960 roku Jerzy Kawalerowicz nakręcił ważny w polskiej kinematografii film według scenariusza stworzonego wspólnie z Tadeuszem Konwickim. 

„Iwaszkiewicz opatrzył rękopis opowiadania datą 23 III 1944 roku. Pod drukowanym tekstem widnieje jednak rok 1943 – pisze Radosław Romaniuk w tekście zamieszczonym w programie do przedstawienia. – Antydatowanie napisanego w 1944 roku opowiadania jest zabiegiem świadomym. Rok 1943 – rok powstania w getcie warszawskim, łapanek i ulicznych egzekucji – Iwaszkiewicz pamiętał jako najokrutniejszy moment wojny. Rozgrywające się wokół zbrodnie zdawały się nie wymagać diabelskiego opętania, a walka ze złem nie zależała od boskiego natchnienia. Prowokowały pytanie o bestialstwo i heroizm wpisane w naturę człowieka*”.

Doczesność i wieczność, świętość i grzech – w Matce Joannie… perspektywa jest bardzo szeroka. Pojawiają się pytania o to, czym jest zło i jak wdziera się w życie człowieka, a wątki teologiczne splatają się z tematem ziemskiej miłości. Na scenie przy Wierzbowej powstaje spektakl o granicznych doświadczeniach – potrzebie głębokiego przeżywania wiary, konfrontacji ze złem, cienkiej granicy między objawieniem a opętaniem. 

„W przedstawieniu próbujemy zrozumieć, czym jest świętość, czym jest opętanie i staramy się – co w tej pracy jest jednak dość trudne – nie relatywizować jednego i drugiego – mówi Wojciech Faruga. – Nie chcemy redukować doświadczenia mistycznego i opisywać go za pomocą terminów zaczerpniętych z psychoanalizy albo z psychiatrii. Próbujemy zmierzyć się z faktycznym opętaniem Matki Joanny i zadajemy sobie pytanie: co ono oznacza?” Reżyser podkreśla również: „kiedy z Małgosią Kożuchowską rozmawiamy o tym, czym jest droga Matki Joanny, to dochodzimy do wniosku, że polega ona na uświadomieniu sobie, kim jestem i czego chcę. Na rozpoczęciu wyrażania siebie” (rozmowa z Wojciechem Farugą →). 

W powstającym na scenie przy Wierzbowej spektaklu Wojciech Faruga odpowiada również za scenografię i światło. Dramaturżką jest Julia Holewińska. Nad kostiumami pracuje Konrad Parol, muzykę komponuje Teoniki Rożynek, autorem ruchu scenicznego jest Krystian Łysoń.

W roli tytułowej zobaczymy Małgorzatę Kożuchowską, księdza Suryna gra Karol Pocheć. W postać Karczmarki wciela się Aleksandra Justa, Małgorzatę gra Edyta Olszówka. W roli Juraja występuje Kamil Studnicki, Kaziuka – Mateusz Kmiecik. Wołodkowiczem jest Jarosław Gajewski, Brymem – Krzysztof Stelmaszyk, w rolach Egzorcysty i Chrząszczewskiego – Adam Szczyszczaj. W obsadzie także Zakonnice: Aleksandra Baj, Anna Bieżyńska, Dominika Kachlik, Malwina Laska, Małgorzata Majerska, Elżbieta Nagel, oraz dzieci: Alunio i Krysia. 

W spektaklu wykorzystano fragmenty następujących tekstów: Stanisław Wyspiański, Powrót Odysa; John Donne, Pchła, Waleta żalu zabraniająca, tłum. Stanisław Barańczak; Rajmund z Kapui, Żywot św. Katarzyny ze Sieny, tłum. Kalikst Suszyło OP; Homer, Odyseja, tłum. Zygmunt Kubiak; Hieronim Morsztyn, Do Abrahama Maciejowskiego o anatomijej białogłowskiej; Ojcze nasz w języku aramejskim; Daniel Naborowski, Do panien; Jan Andrzej Morsztyn, Świerzbiącej, Na smętną, Paszport kurwom z Zamościa, Diabeł z ogonem, Nagrobek kurwie; Modlitwa św. Katarzyny ze Sieny do Matki Bożej (fragment przytoczony przez św. Jana Pawła II, Rzym 14 I 1980).

*Radosław Romaniuk, Rosy niebieskie i kropla diabelstwa (tekst zamieszczony w programie do przedstawienia)

Wybitne opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza z czasu wojny. Ważny w dziejach polskiego kina film Jerzego Kawalerowicza i Tadeusza Konwickiego. 

Do Ludynia, na krańce dawnej Rzeczpospolitej przybywa młody egzorcysta ksiądz Suryn. Tutejszy klasztor ponoć opanował diabeł. Czego doświadczają zakonnice? Jak powstaje zło, którego nie rozumiemy? Spektakl o potrzebie doświadczenia czegoś, co nas przerasta. 

reżyseria, scenografia, światło: Wojciech Faruga

kostiumy: Konrad Parol

muzyka: Teoniki Rożynek

dramaturgia: Julia Holewińska

ruch sceniczny: Krystian Łysoń 

Matka Joanna od Aniołów Jarosława Iwaszkiewicza w reżyserii Wojciecha Farugi | premiera 5 września 2020 na scenie przy Wierzbowej im. Jerzego Grzegorzewskiego

Kolejne zaplanowane przedstawienia:

6, 8, 9, 10 września, godz. 19:00